#TimorLeste #UNTL #CECA #INL #DELTA #COVID19 #COVID19TL 3 Dezembru 2021 

Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) nia Sentru ba Estudu Arte no Kultura (CECA) ho Institutu Nasionál Linguístika (INL) lansa livru tolu iha estudu linguístiku no edukasaun; (1) Matadalan ba Tenses, Aspect Moods iha Inglés, (2) Intrudução ao Estudo Linguístico de Timor-Leste, (3) Decolonidade na Educação de Timor-Leste, iha Auditóriu Fundação Oriente, Díli (3/12).art 1

Relasiona ho lansamentu refere Diretór CECA nian, Profesór Vicente Paulino, Ph.D hateten katak livru hirak ne’ebé lansa kona-ba iha estudu linguístiku no edukasaun iha Timor-Leste.

“Livru ne’ebé ohin lansa hanesan esforsu ne’ebé ami halo ho autór sira atu kontribui ba dezenvolvimentu koñesimentu sientífiku iha área estudu linguístiku no dekolonidade edukasaun-dilema no perspetiva bazeia ba realidade Timor-Leste nian”, hatutan. 

Iha fatin hanesan, Dekanu Fakuldade Siénsia Sosiál (FCS), Profesór Camilo Ximenes Almeida, simbolikamente mak lansa livru tolu ne’e, no apresia esforsu autór sira ne’ebé bele fahe koñesimentu ba ema seluk.art 2

“Ha’u apresia ita boot sira-nia servisu atu ajuda ami hanesan leitór, dosente, estudante bele komprende aspetu linguístika ne’ebé baibain erru sira sempre komete iha prátika hakerek no ko’alia”, hatutan Dekanu. 

Autór ba livru "Matadalan ba Tenses, Aspect Moods iha Inglés", Profesór Adérito J. G. Correia hateten katak livru Matadalan ba Tenses ne’e reflete ba esperiénsia hanorin no bazeia ba realidade Timor-Leste. 

“Livru ne’e ho objetivu atu ajuda timoroan sira ne’ebé hakarak atu aprende Língua Inglés, ho introdusaun iha Dalen Tetun oinsá aprende Língua Inglés, no esplika aspetu prátika sira bazeia ba realidade ita-nian”, dehan.art 3

Profesór Adérito mós dezeja katak, livru refere bele ajuda leitór sira liuhusi tekstu no ezersísiu sira ne’ebé aprezenta inklui ezemplu sira uza tenses ka tempu ho loloos iha Língua Inglés. 

Iha fatin hanesan, Profesora Rosa da Costa Tilman hateten, livru ne’ebé elabora foku ba Introdução ao Estudo Linguístico de Timor-Leste ne’ebé aprezenta realidade ne’ebé timoroan sira ko’alia no hakerek iha Tetun.

“Estudu ne’ebé ami halo lori tinan rua, ho nia konteúdu refleta duni ba timoroan nia kultura, bazeia ba erru balun ne’ebé mak dalen tetun sira komete no uza fali liafuan língua seluk iha tetun, iha artigu ida kona-ba fonolojia foku ba son, ezemplu ko’alia tetun maibé iha interferénsia ho Língua Indonézia; pronúnsia djoga maibé loloos ne’e joga, iha Portugés envezde janela maibé zanela”, hatutan. art 4

Autora ne’e husu mós ba leitór sira atu lee dadaun referénsia ne’ebé iha hodi kontribui ba hadia Língua Tetun. 

Partisipa husi, Prezidente Institutu Politékniku Betano (IPB), Profesór Acacio Cardoso Amaral, Ph.D, Diretór Dapartamentu Komunikasaun Sosiál, Profesór Marcelino Ximenes Magno, dosente sira, estudante no konvidadu sira. art 5

Média UNTL 📝 : Miguel Gonçalves

Foto 📷 : Miguel Gonçalves

Comment

#TimorLeste #UNTL #EAS #PEMESEA #PNLC #COVID19 #COVID19TL 1 Dezembru 2021 

Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) nia Magnífiku Reitór Profesór Doutór João Soares Martins Mph, Ph.D, partisipa Kongresu EAS (the East Asian Seas) iha Inagurasaun virtual PEMSEA (Partnerships in Environmental Management for the Seas of East Asia) Network of Learning Center (PNLC) no aprovasaun adezaun ba rede PNLC, iha sala Video Konferénsia UNTL nian, Díli (1/12).eas 1

Objetivu partisipa Magnífiku Reitór nian kongresu ne’e atu estabelese rede (network) iha área Ambiente, iha Peska no Siénsia Mariña nian ne’ebé lidera husi Universidade Cambodia 🇰🇭 nomós partisipa universidade sira husi Sudeste Aziátiku.

Reitór UNTL hateten katak, asinatura ba rede PNLC nian ne’e husi universidade sira, no marka oportunidade ida importante tebes ba UNTL nia kursu Peska no Siénsia Mariña (DPSM-FAGRI) bele hetan biban hodi halo kooperasaun nomós sira bele halo traballu siéntifiku iha área ambiente no siénsia mariña nian.

“Ita hatene katak, UNTL iha ona kursu Peska no Siénsia Mariña entaun ho akordu ne’e bele fasilita liután ita nia asesu ho mós rede (networking) ho parseria sira, maibé asuntu ne’e sira estabelese ona iha 2015, sira foin konvida ita ba dahuluk, tanba ne’e iha Timor-Leste Universidade rua UNITAL ho UNTL mak reprezenta” tenik Reitór eas 4

Aleinde Universidade Nasionál partisipa, no Universidade Oriental husi Timor-Leste, no universidade sira seluk hanesan, Burapha University (BUU-Thailand); Cavite State University (CvSU-Philippines), De La Salle Lipa (DLSL-Philippines), Institute for Global Environmental Strategies (IGES-Japan), IPB University – Center for Coastal and Marine Resources Studies (IPB-CCMRS-Indonesia).

Partisipa mós husi Royal University of Phnom Penh (RUPP), Cambodia, University of Da Nang (UD), Viet Nam; University of the Philippines Visayas (UPV-Philippines) and Xavier University – Ateneo de Cagayan (XU-Philippines).eas 5

Média UNTL 📝 : Mateus Gonçalves

Foto 📷 : Pio Belo Ximenes/ Arkivu UNTL

Comment

#TimorLeste #UNTL #UnicefTimorLeste #MinistériuJustisa #Secoms  #COVID19 #COVID19TL 26 Novembru 2021

Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) nia Fakuldade Siénsia Sosiál (FCS) liuhusi Departamentu Komunikasaun Sosiál (DCS) servisu hamutuk ho UNICEF Timor-Leste hodi promove programa rejistu ba sertidaun moris iha Timor-Leste. unicef 1

Sertidaun Moris rekoñese internasionalmente nu’udar sertidaun nasionál, ne’ebé prova identidade labarik sira ne’ebé moris iha Timor-Leste. Rejistu Moris mak etapa dahuluk atu fó ba bebé ne’ebé foin moris ho moris ida ne’ebé mak seguru no saudável.

Tan ne’e, halo esforsu atu rejista oan sira-nia moris imediatamente hafoin moris iha eskritóriu rejistu sivil iha ita-boot nia munisípiu, ka husu ajuda ba xefe suku ka xefe aldeia atu hetan oan sira-nia sertidaun moris RDTL husi Governu.unicef 2

Kritériu ba verifikasaun, inan-aman sira presiza lori dokumentu hanesan tuir mai:

1️⃣ Inan-Aman Sarani tenke lori dokumentu: Sertidaun Baptizmu, Kartaun Eleitorál no Billete Identidade (bainhira inan-aman rejistu ona);

2️⃣ Inan Aman la Sarani ka Jintiu, tenke lori dokumentu: Deklarasaun nasimentu husi Xefe Suku de’it;

3️⃣ Aplikante ne’ebé Sarani tenke: Apresenta sertidaun baptizmu ho rekizitu inan-aman nia dokumentu ka deklarasaun nasimentu husi Xefe Suku;

4️⃣ Aplikante la Sarani ka foin moris, tenke lori dokumentu: Deklarasaun nasimentu husi Xefe Suku, no liuhusi fasilidade saúde bainhira labarik ne'e moris iha fasilidade saúde.

unicef 5

Implementasaun ba programa ne’e, mak formasaun ba estudante sira, estájiu no peskiza ne’ebé envolve husi estudante no dosente sira DCS nian.

Sosializasaun ba programa ne’e, promove husi UNICEF Timor-Leste, Governu liuhusi Ministériu Justisa, UNTL-FCS-DCS, Sekretáriu Estadu Komunikasaun Sosiál no apoiu husi Embaixada Japaun 🇯🇵 nian iha Timor-Leste. unicef 3

Média UNTL 📝: UNICEF Timor-Leste

Foto 📷: Arkivu ©UNICEF Timor-Leste/2020/Monemnasi

Comment

#TimorLeste #UNTL #ANAAA #COVID19 #COVID19TL 29 Novembru 2021

Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) simu vizita Ekipa husi Ajénsia Nasionál Avaliasaun no Akreditasaun Akadémika (ANAAA) hodi hala’o avaliasaun institusionál atu asegura kualidade no sustentabilidade instituisaun iha Timor-Leste. anaa 1

Liuhusi avaliasaun ne’ebé hala’o iha Kampus Sentral UNTL, (29/11), painel jurí ba avaliasaun mak Profesór Dr. Pe. Agostinho Soares SDB (Nasionál), Profesór Dr. Florindo Pereira (Nasionál), Profesora Dra. Teresa Valdez (International).

Ekipa husi UNTL hodi halo apresentasaun progressu instituisaun ne’e, lidera direta husi Magnífiku Reitór Profesór dr. João Soares MPH Ph.D, akompaña husi Visereitór, Proreitór, Diretór-Jerál, no Diretór Nasionál sira. anaa 2

Partisipa atividade ne’e Visereitór,  Proreitór, funsionáriu administrativu relevante inklui Diretór Ezekutivu ANAAA nian Profesór Edmundo Viegas, Ph.D, ho nia ekipa tékniku.anaa 3

Média UNTL 📝 : Agostinho da Cruz e Silva

Foto 📷 : Pio Belo Ximenes

Comment

#TimorLeste #UNTL #FFCH #HATULIA #COVID19 #COVID19TL 29 Novembru 2021

Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL), nia Magnífiku Reitór, Profesór dr. João Soares Martins, MPH, Ph.D, lansa livru rua (2) ho títulu, (i) Istória: Komandante Rejiaun IV Vizaun, Misaun no Asaun, (ii) Misaun Misionáriu: São Francisco Xavier Tinan 100 Parokia Hatulia, Iha Salaun Parókia São Francisco Xavier Hatulia, Ermera (27/11).

Magnífiku Reitór agradese ba autór ne’ebé konsege tau hamutuk hanoin no esforsu hodi buka informasaun, evidénsia no entrevista ho autór Ernesto Fernandes (Dudu), nomós ezisténsia Igreja no misaun misionáriu iha Igreja Katólika Hatulia nian.livro 1

“Agradese tebes ba autór livru sira ne’ebé hakerek ona livru rua, ne’e sai hanesan referénsia di’ak ba joven sira, estudante sekundáriu no universitáriu sira para nune’e ba oin la bele haluhan istória sira ne’ebé hakerek iha livru nune’e aban bairua katuas sira mate sira-nia istória kontinua permanese iha jerasaun sira tuir mai”, tenik Reitór.

Iha fatin hanesan Dekanu Fakuldade Filozofia no Siénsia Umana (FFCH), Profesór Martinho Borromeu, hanesan mós autór ba livru ho títulu, Komandante Rejiaun IV Vizaun Misaun no Asaun, hateten, kuaze tinan tomak haleu fatin-fatin hodi rekolla informasaun kona-ba Sr. Dudu nu’udar komandante reziaun IV nian no ikus mai elabora livru refere.livro 2

“Intensaun husi peskiza ne’e, ita rai iha gaveta ema la lé ita hakerek pelu menus publika liuhusi semináriu no halo sosializasaun no hein katak jerasaun mai bele aprende valór ruma ne’ebé hakerek iha livru ne’e”, tenik Dekanu. 

Iha sorin seluk, Amu Paróku São Francisco Xavier Hatulia, Pe. Natalino da Costa Soares, hanesan autór ba livru rua ne’e hateten, hanesan Amu lulik la’os husik de’it nia obra ida ne’ebé físiku maibé buka kontribui obra inteletuál ida liuhusi peskiza deskobre entidade importante iha Munisípiu no Postu ne’e nian.livro 3

“Liuhusi estudu ne’ebé halo, deskobre istória pasadu nian atu bele tranzmite no sai lisaun ida nune’e jerasaun foun sira bele aprende lisaun, tempu to’o ona promove kultura hakerek atu nune’e bele husik hela pensamentu siéntifíku no bele kontribui ba kapasidade inteletual nian”, tenik Pe. Natalino.

Iha lansamentu livru ne’e realiza mos semináriu ba resultadu peskiza, lansamentu resultadu peskiza, no halo enseramentu estájiu ba estudante hirak husi FFCH nian ne’ebé remata ona estájiu iha lokál.

Partisipa Visereitóra ba Asuntu Estudantís (VRAE), Profesora Eng.ª Lígia Tomás Correia, M.Sc, Diretór-Jerál Servisu Administrasaun Akadémiku, Se. Armindo Leto Fátima, Diretór-Jerál Servisu Apoiu Reitoria, Sr. Jacinto H.S.Belo, Diretór Nasionál Atendimentu Estudantes, Sr. Rui Loco Pires, Diretor Nasionál Planu Finansas, Sr. Egídio dos Santos Filipe, Dosente, Diretor Eskola sira, Estudante Universitáriu, Sekundáriu, Ensinu Báziku São Francisco Xavier Hatulia no kovidadu sira.livro 4

Média UNTL 📝 : Denilson Amandio Barros

Foto 📷 : Denilson Amandio Barros

Comment