UNTL-FECT HALO ESTUDU KONA-BA ENERJIA ALTERNATIVA FONTE HIDRIKA IHA TIMOR-LESTE

WhatsApp Image 2024 01 22 at 14.26.15

Universidade Nacional Timor Lorosa'e (UNTL), liuhusi Faculdade de Engenharia Ciência e Tecnologia (FECT), nia Vise-Dekanu ba Asuntu Kooperasaun no Peskiza Profesór Domingos de Sousa Freitas, iha Kampus FECT Hera, Díli (12-02) hateten, sira halo ona estudu iha Munisípiu (Ainaro, Baucau no Viqueque), hodi identifika fontes enerjia hidrika iha Timor-Leste.

"Peskiza ne'e ita hala’o ho objetivu (1) atu identifika fontes enerjia hidrika iha Timor-Leste, investimentu ne’ebé introdús husi IV Governu liuhusi Sekretáriu Estadu Politika Enerjétika no laiha kontinuasaun, (2) identifika lakuna ne’ebé implika ba projetu enerjia hibrika iha Timor-Leste ne’ebé paradu, (3) deskobre rekomendasaun ne’ebé sientífiku, hodi hato’o ba Governu”, hatutan.

Profesór ne'e hatutan, peskiza refere aplika métodu estudu kazu iha área ne’ebé sai tarjetu hanesan, Ainaro, Suku Hato-Builico, Viqueque, Suku Loihuno, Baucau, Suku Gariwai no Suku Seiçal. Iha 2023 ho duransaun fulan tolu liuhusi observasaun, dokumentasaun no entrevista ho autoridade lokál inklui komunidade iha lokál.

“Iha lokál ne’ebé peskizadór sira rekolla dadus no analiza, deskobre katak Timor-Leste iha poténsia bo’ot hodi introdús tipu fontes enerjia renovaveis oinoin hanesan fontes enerjia solar, anin, jeothermal, biomasa, ondas, no hidrika. Partikularmente fontes enerjia hidrika iha potensia liu kompara ho enerjia sira seluk ho kapasidade 352MW, infelizmente implementa ona maibé dadaun planta hidrika hirak ne’e abandonadu”, dehan Vise-Dekanu.

Peskizadór ne’e mós akresenta katak bazeia ba dadus ne’ebé hetan rezulta rekomendasaun sientífiku sira ba parte governu atu reabilita planta hidrika sira ne’ebé identifikadu paradu bele funsiona hikas hodi prodús enerjia sustentável. Presiza halo tan estudu asesmentu no dezenvolve fontes enerjia hidrika husi rekursu mota sira liuliu konstrui barajen hodi preserva udan been ba utilizasaun multifunsaun hanesan bee moos, irigasaun no enerjia hidrika.

“Hafoin hala’o tiha estudu kampu ida-nee planu estudu ba futuru presiza: (1) halo avaliasaun ba poténsia basia-mota iha Seiçal utiliza software simulasaun numerical weather model, (2) halo avaliasaun ba kuantidade bee-mota iha basia-mota Seiçal, (3) halo avaliasaun ba planta turbina hidrika uzu ba enerjia eletrisidade iha Timor-Leste”, rekomenda.

Responsável peskiza ne’e mós rekoñese katak, enfrenta mós dezafiu iha prosesu foti dadus iha terenu hanesan infraestrutura liuliu asesu ba estrada ne’ebé aat asesu ba dadus. Maibé esforsu hodi hetan rezultadu ne’ebé bele kontribui ba dezenvolvimentu enerjia alternativa fontes hidrika iha Timor-Leste.

WhatsApp_Image_2024-01-22_at_15.11.04.jpgWhatsApp Image 2024 01 22 at 15.11.04 1

WhatsApp Image 2024 01 22 at 15.11.04 2

WhatsApp Image 2024 01 22 at 15.11.04 3

 

 

 

 

 

 

 

Peskiza refere envolve husi dosente sira iha Departamentu 5 fakuldade nian no hetan apoiu husi JICA ho UNTL. Enkuantu rezultadu peskiza nian publika ona iha Timorese Academic Journal of Science and Technology (TAJST) volume 6, no Timor-Leste Studies Association (TLA).

#TimorLeste #UNTL #FECT #JICA 22 Janeiru 2024

Média UNTL 📝: Denilson Amandio Barros
Foto 📷: Domingos Amaral, Agustinho da Cruz e Silva & Arkivu FECT